از آغاز زندگی بشر روی کره زمین، همواره تأمین انرژی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های او بوده است. منابع انرژی تجدید ناپذیر در تمام بخش‌ها از مصارف خانگی گرفته تا به حرکت درآوردن چرخ صنایع بزرگ و کوچک نقش مهمی دارند اما آیا می‌دانید منظور از منابع تجدید ناپذیر چیست؟ این منابع با منابع انرژی تجدیدپذیر چه تفاوتی دارند؟ یا منابع انرژی تجدید ناپذیر چگونه بر محیط زیست اثر می‌گذارند؟ در این مطلب، هرآنچه باید درباره منابع تجدید ناپذیر، انواع و تأثیرات آنها بر محیط زیست بدانید را می‌خوانید.
منظور از منابع تجدید ناپذیر چیست؟
قبل از اینکه بخواهیم درباره این منابع انرژی توضیحی بدهیم، باید ابتدا بدانید که منظور از منابع تجدید ناپذیر چیست؟ وقتی از منابع تجدید ناپذیر صحبت می‌شود، منظور مواد طبیعی است که با همان سرعتی که مصرف می‌شوند دوباره تولید نمی‌شوند. به این ترتیب، یک منبع انرژی تجدید ناپذیر منبعی محدود است. انسان‌ها همواره از ذخایر این مواد طبیعی استفاده می‌کنند اما تشکیل ذخایر جدید آنها چندین سال طول می‌کشد. منابع تجدید ناپذیر از مواد آلی باقیمانده از بقایای گیاهان و جانورانی که میلیون‌ها سال پیش وجود داشته‌اند تشکیل شده‌اند. از آنجایی که شکل‌گیری این مواد میلیون‌ها سال طول کشیده است، باید دوباره میلیون‌ها سال صبر کنیم تا این منابع تکمیل شوند.
انسان منابع انرژی تجدید ناپذیر را به شکل گاز، مایع یا جامد استخراج می‌کند و پس از آن، این مواد را به اشکال مناسب برای مصرف آسان تبدیل می‌کند. منابع تجدید ناپذیری مانند زغال سنگ و نفت منابع اصلی انرژی در جهان هستند و از آنها برای تأمین انرژی خودروها، کارخانه‌ها و خانه‌ها استفاده می‌شود.
انواع انرژی تجدید ناپذیر
برای اینکه مفهوم تجدید ناپذیر بودن این انرژی‌ها را درک کنید، باید به این سؤال مهم هم پاسخ بدهیم که انواع منابع تجدید ناپذیر چیست. انرژی‌های تجدید ناپذیر را می‌توان به ۲ دسته کلی سوخت‌های فسیلی و انرژی هسته‌ای (اورانیوم) تقسیم کرد.
۱. سوخت‌های فسیلی
سوخت‌های فسیلی با گرمایش و فشرده شدن مداوم مواد آلی مدفون در زیر سطح زمین تشکیل می‌شوند. این مواد آلی هم عمدتا از بقایای گیاهی و حیوانی تشکیل شده که طی میلیون‌ها سال تجزیه، گرم و فشرده شده تا به ذخایر فسیلی تبدیل شوند.
ذخایر فسیلی از طریق حفاری یا معدن استخراج می‌شوند و ممکن است به صورت مایع، گاز یا جامد باشند. سوخت‌های فسیلی بسیار قابل احتراق‌اند. به همین علت، منابعی غنی از انرژی هستند. در ادامه، مهم‌ترین نمونه‌های سوخت‌های فسیلی را می‌خوانید.
نفت خام
نفت تنها منبع تجدید ناپذیری است که به صورت مایع استخراج می‌شود. این ماده میان لایه‌های پوسته زمین یا سنگ‌ها یافت می‌شود و برای بازیابی آن باید چاه‌های عمودی در زمین و کف اقیانوس‌ها حفر کرد. پس از آن نفت خام را به پالایشگاه می‌برند تا به محصولات مختلفی مانند بنزین و گازوئیل تبدیل شود.
گاز طبیعی
این منبع انرژی تجدید ناپذیر در زیر پوسته زمین و در نزدیکی ذخایر نفت خام یافت می‌شود. گاز طبیعی عمدتا متان است اما می‌تواند حاوی اشکال دیگری نظیر پروپان، اتام و بوتان نیز باشد. گاز طبیعی پس از استخراج به کارخانه‌های فرآوری فرستاده می‌شود، برای مصارف خانگی به کار می‌رود یا در نیروگاه‌هایی مانند نیروگاه گازی و نیروگاه سیکل ترکیبی از آن برای تولید انرژی استفاده می‌کنند.
زغال سنگ
این ماده توسط مواد آلی فشرده حاوی کربن و مواد هیدروکربنی ایجاد شده است. زغال سنگ از باتلاق‌های پر از گیاهی تشکیل شده که میلیون‌ها سال با رسوبات پوشیده شده‌اند. برای تبدیل انرژی، زغال سنگ را از زمین استخراج می‌کنند. زغال سنگ آنتراسیت، لیگنیت، زغال سنگ قیر و زغال سنگ ساب بیتومینوس انواع اصلی این ماده هستند. زغال سنگ قیر حاوی ۴۵ تا ۸۶ درصد کربن است، گرمای بالایی دارد و در تولید انرژی و ساخت فولاد و آهن استفاده می‌شود. آنتراسیت هم حاوی ۸۶ تا ۹۷ درصد کربن است و بالاترین ارزش حرارتی را دارد. یافتن آنتراسیت بسیار سخت‌تر از انواع دیگر زغال سنگ است و از آن در صنایع فلزی استفاده می‌شود.
۲. انرژی هسته‌ای (اورانیوم)
سوخت‌های هسته‌ای یکی دیگر از انواع منابع تجدید ناپذیر هستند. با اینکه انرژی هسته‌ای را می‌توان جزو منابع تجدیدپذیر دانست اما مواد مورد استفاده برای تولید این انرژی جزو منابع تجدیدپذیر نیستند. برای تولید انرژی هسته‌ای عمدتا به استخراج و پالایش سنگ معدن اورانیوم متوسل می‌شوند. این ماده یک عنصر رادیواکتیو طبیعی است که در زیر سطح زمین قرار دارد.
اورانیوم در مقادیر اندکی یافت می‌شود و معدنچیان اغلب ذخایر اورانیوم را برای پالایش و خالص‌سازی جمع‌آوری می‌کنند. این ماده معدنی از طریق فرایندی به نام همجوشی هسته‌ای انرژی تولید می‌کند. از طریق این فرایند فشار کافی برای راه‌اندازی توربین‌ها و تولید انرژی هسته‌ای ایجاد می‌شود.
تفاوت انرژی‌های تجدیدپذیر و تجدید ناپذیر
انواع انرژی تجدید پذیر و تجدید ناپذیر در مقابل یکدیگر قرار دارند. ذخایر منابع تجدیدپذیر فراوان و بی‌پایان است. همین ویژگی هم یافتن و جایگزین کردن آنها را ساده‌تر می‌کند. برخلاف منابع انرژی تجدید ناپذیر، منابع تجدیدپذیر عموما پایدار هستند. اولی ممکن است روزی تمام شود اما دومی هیچ‌گاه تمام نمی‌شوند.
استفاده از منابع تجدید ناپذیر تأثیر مخربی بر محیط زیست دارد اما مسائلی مانند استقلال انرژی و اهداف زیست محیطی سبب شده که استفاده از منابع تجدیدپذیر مقرون به صرفه‌تر و معقولانه‌تر باشد. به همین علت، روز به روز بر تعداد کسانی که می‌خواهند انرژی‌های تجدیدپذیر را جایگزین انرژی‌های تجدید ناپذیر کنند افزوده می‌شود.
آیا استفاده از منابع تجدید ناپذیر بر محیط زیست تأثیری دارد؟
انسان‌ها برای تأمین انرژی به‌شدت به سوخت‌های فسیلی مانند نفت خام، گاز طبیعی و زغال سنگ وابسته هستند. سوزاندن این مواد دی‌اکسیدکربن را وارد جو زمین می‌کند. این گاز مهم‌ترین گاز گلخانه‌ای است که باعث تغییرات اقلیمی می‌شود. هر چه سوخت‌های فسیلی بیشتری بسوزانیم، گازهای بیشتری در جو زمین تولید می‌شوند. این اتفاق باعث گرم شدن آب و هوا و تغییر در جو، آب و زمین می‌شود.
کلام آخر
منابع تجدید ناپذیر نوعی منابع انرژی هستند که از زمین به دست می‌آیند. آنچه این منابع را از منابع تجدیدپذیر متمایز می‌کند، محدود بودن آنها و آسیبی است که به محیط زیست وارد می‌کنند. وقتی بدانید تأثیر منفی منابع تجدید ناپذیر چیست و این منابع بر سلامت و محیط زیست چه اثرات مخربی دارند، قطعا به فکر استفاده از منابع تجدیدپذیری مانند انرژی خورشیدی و بادی میفتید.
کارشناسان شرکت صنایع انرژی‌های پاک فولاد (صناپ) با شناخت آثار مخرب انرژی‌های تجدید ناپذیر بر زندگی بشر، راهکارهای نوینی را پیشنهاد داده‌اند. در نیروگاه‌های این شرکت یعنی نیروگاه خورشیدی فولاد مبارکه اصفهان و نیروگاه بادی سنگان تلاش می‌شود تا از منابع انرژی تجدیدپذیر به بهترین شکل و برای داشتن آینده‌ای بهتر بهره‌برداری شود.
