در عصری که به کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر نه تنها به عنوان یک راه حل بلکه به عنوان یک ضرورت مطرح است. بیابان‌های پهناور ایران پتانسیل تبدیل شدن به منبع تأمین برق خورشیدی را حتی برای منطقه و کشورهای دیگر دارند. کشور ایران با داشتن نور فراوان خورشید، مساحت قابل توجه زمین و نیاز مبرم به گذر از سوخت‌های فسیلی، فرصتهای منحصر به فردی برای بهره برداری از برق خورشیدی دارد. ایران در میان انبوه تنش‌های ژئوپلیتیک، تحریم‌های اقتصادی و چالش‌های زیست‌محیطی، این پتانسیل را دارد که چشم‌انداز انرژی خود را بازتعریف کند. ما میتوانیم به رسیدن به اهداف انرژی پایدار در سطح جهانی فکر کنیم. در این مطلب به بررسی بیش‌تر فرصتهای ایران برای تأمین برق خورشیدی می‌پردازیم.
ایران؛ کشوری آفتاب خیز
برای درک کامل پتانسیل انرژی خورشیدی در ایران، شناخت مزیت‌های جغرافیایی این کشور ضروری است. آب و هوای ایران با داشتن مساحت ۱.۶۵میلیون کیلومتر مربع از خشک تا نیمه خشک متفاوت است که با درجه حرارت بالا و آفتاب فراوان به ویژه در نواحی مرکزی و جنوبی مشخص می‌شود. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران متوسط تابش خورشیدی (انرژی تابش خورشیدی دریافتی در یک سطح معین در یک زمان معین) در حدود ۴.۵ تا ۵.۵ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز دریافت می‌کند. این ویژگیها کشور ما را به یکی از غنی‌ترین کشورها در داشتن منابع انرژی خورشیدی تبدیل می‌کند.
این پتانسیل به ویژه در مقایسه با سایر نقاط جهان که سرمایه گذاری زیادی در فناوری خورشیدی دارند، قابل توجه است. به عنوان مثال، کشور آلمان با وجود این که به میزان قابل توجهی کم‌تر از نعمت آفتاب سالانه برخوردار است، ولی به دلیل ابتکارات خود در زمینه‌ی انرژی خورشیدی شهرت دارد. این امر نشان می‌دهد که کشورها با اتخاذ سیاست‌ها و فناوری‌های مناسب می‌توانند در صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر پیشرو باشند. با توجه به پتانسیل خورشیدی ایران، این کشور قابلیت این را دارد که استراتژی انرژی خود را با سرمایه گذاری در حوزه‌ی منابع طبیعی تغییر دهد.
چشم انداز کنونی انرژی در ایران
ایران برای تأمین نیازهای انرژی خود به شدت به سوخت‌های فسیلی وابسته بوده و بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی آن به صادرات نفت و گاز وابسته است. این اتکا به سوخت‌های فسیلی چالش‌های بی‌شماری را از آسیب پذیری اقتصادی به دلیل نوسان قیمت نفت گرفته تا نگرانی‌های زیست محیطی مرتبط با مصرف سوخت فسیلی به همراه دارد. محیط زیست ایران با افزایش سطح آلودگی بوده و از طرفی پیش‌بینی‌های اقتصادی بلندمدت نسبت به ناپایداری اقتصادی در ایران هشدار می‌دهند.
ایران در سال ۲۰۲۰ از نظر انتشار سرانه کربن در رتبه دهم جهان قرار گرفت که نشان‌دهنده‌ی نیاز فوری به راه حل‌های انرژی پاک‌تر برای تأمین انرژی است. دولت ایران با درک این مسائل، شروع به چرخش به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر کرده که انرژی خورشیدی در رأس آن قرار دارد. هدف کشور تولید ۵۰۰۰ مگاوات انرژی تجدیدپذیر تا سال ۱۴۰۴ است که انرژی خورشیدی سهم قابل توجهی از این هدف را تشکیل می‌دهد.
فرصتهای ایران برای تأمین برق خورشیدی در چه زمینه‌هایی است؟
سرمایه گذاری ایران در صنعت انرژی خورشیدی می‌تواند فراتر از تولید برق شبکه باشد. ایران با تولید و توسعه‌ی کاربردهای نوآورانه‌ی فناوری خورشیدی می‌تواند بر چالش‌های مختلف اجتماعی اقتصادی فائق آید. به عنوان مثال، سیستم‌های گرمایش خورشیدی و سیستم‌های فتوولتائیک می‌توانند انرژی پاک را برای روستاهای دورافتاده‌ای که دسترسی به شبکه‌ی ملی برق ندارند، فراهم کرده و به کاهش فقر و بهبود کیفیت زندگی مردم کمک کنند.
همچنین کشاورزی با برق خورشیدی (Agrivoltaics) یا عمل ادغام کشاورزی و تولید انرژی خورشیدی، به عنوان رویکردی مؤثر در این زمینه به چشم می‌خورد. با نصب پنل‌های خورشیدی در زمین‌های کشاورزی، می‌توان در عین تولید برق، تولیدات کشاورزی را نیز افزایش داد. این استراتژی با استفاده‌ی دوگانه نه تنها تولید انرژی را افزایش می‌دهد، بلکه امنیت غذایی را نیز در مواجهه با شرایط آب و هوایی متغیر تقویت می‌کند.
بخش صنعتی راه دیگری را نیز برای استفاده از انرژی خورشیدی ارائه می‌دهد. بسیاری از کارخانه‌ها در ایران می‌توانند از انرژی خورشیدی برای کاهش هزینه‌های انرژی و کاهش ردپای کربن خود بهره ببرند. اجرای پروژه‌های تولید پراکنده‌ی برق خورشیدی در پشت بام کارخانه‌ها می‌تواند ثبات در قیمت گذاری انرژی را فراهم کرده و در عین حال شبکه‌ی برق را نیز تقویت کند.
انرژی خورشیدی ایران در چشم‌انداز جهانی
کشورهای سراسر جهان با فشار جهانی به سمت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مبارزه با تغییرات آب و هوایی، به سرعت در حال تغییر منابع انرژی خود به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر هستند. آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) گزارش می‌دهد که انرژی خورشیدی سریع‌ترین منبع برق در حال رشد در سال‌های اخیر بوده است. به طوری که کشورها به طور فزاینده‌ای به دنبال تنوع بخشیدن به سبد انرژی خود برای برآورده کردن تعهدات آب و هوایی بین‌المللی هستند.
ایران به‌عنوان یکی از اعضای توافقنامه‌ی آب و هوایی پاریس، در مورد انتشار کربن و شیوه‌های نگهداری محیط زیست با نظارت جهانی مواجه است. این کشور با سرمایه گذاری هنگفت در صنعت انرژی خورشیدی می‌تواند به تعهدات خود در این زمینه عمل کرده و در عین حال پتانسیل خود را به عنوان کشوری پیشرو در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر به نمایش بگذارد. علاوه بر این، افزایش ظرفیت خورشیدی انتشارات کربن در تولید برق را کاهش داده و تعهد ایران به حرکت به سمت پایداری انرژی در صحنه جهانی را نشان می‌دهد.
چند نمونه از نیروگاه خورشیدی در ایران
۱. نیروگاه خورشیدی آفتاب شرق
این مجموعه که بزرگترین نیروگاه خورشیدی در ایران و بیستمین نیروگاه خورشیدی بزرگ دنیا لقب خواهد گرفت، در شرق استان اصفهان و در شهرستان کوهپایه واقع شده است. نیروگاه خورشیدی فولاد مبارکه اصفهان از پروژه‌های شرکت صنایع نیرو و انرژی پاک فولاد (صناپ) است تا پایان سال ۱۴۰۴ دست کم ۶۰۰ مگاوات برق تولید خواهد کرد. مسئولان این پروژه نیروگاه خورشیدی در نظر دارند این میزان را به ۱۰۰۰ مگاوات برساند. کشور ایران از سال ۱۴۰۱ تاکنون تنها ۴۵۰ مگاوات برق خورشیدی تولید کرده که این نیروگاه در این زمینه به تنهایی رکوردشکن محسوب خواهد شد. قابل ذکر است که در آذرماه ۱۴۰۳ ۲۰ مگاوات از ظرفیت این نیروگاه وارد مدار شد. سرمایه گذاری این پروژه نیز توسط شرکت فولاد مبارکه اصفهان تأمین شده است.
۲. نیروگاه خورشیدی ماهان
پارک فتوولتائیک خورشیدی ماهان یک پروژه برق فتوولتائیک خورشیدی ۲۰ مگاواتی است که در کرمان واقع شده است. این نیروگاه خورشیدی پس از اتمام ساخت، در سال ۱۳۹۷ به بهره برداری رسید. نیروگاه خورشیدی ماهان توسط شرکت انرژی خورشیدی مکران توسعه یافته است.
۳. نیروگاه خورشیدی امیرکبیر
نیروگاه خورشیدی امیرکبیر در همدان واقع شده است. امیرکبیر یکی از اولین نیروگاه‌های خورشیدی در مقیاس بزرگ در ایران به شمار میرود که با سرمایه گذاری خارجی و پیمانکاری شرکت آتی نیرو در سال ۱۳۹۵ احداث شده است.
۴. نیروگاه خورشیدی عطر آباد
این نیروگاه که ظرفیت تولید ۵ مگاوات برق را دارد، در شهرستان اردکان استان یزد واقع شده است. ساخت آن از سال ۱۴۰۲ آغاز شد و در ۲۱ مردادماه ۱۴۰۳ به بهره برداری رسید.
کلام آخر
کشور ایران با داشتن نزدیک به ۳۰۰ روز آفتابی، پتانسیلی بسیار فراوان برای تولید و تأمین برق خورشیدی دارد. ایران با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه‌ی فناوری‌های خورشیدی می‌تواند پنل‌ها و قطعات خورشیدی تولید داخل داشته باشد و وابستگی به واردات را کاهش داده و همچنین در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر شغل ایجاد کند.
پذیرش انرژی خورشیدی می‌تواند راه را برای پایداری، رشد اجتماعی اقتصادی و افزایش امنیت انرژی در ایران هموار کند. کشور ما با تمرکز بر تقویت همکاری‌های بین‌المللی، رسیدگی به چالش‌های داخلی و شناخت فرصتهای ایران برای تأمین برق خورشیدی، این قابلیت را دارد که در صحنه‌ی جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر مؤثر واقع شود.
