امروزه انرژی و به ویژه برق نقش مهمی در زندگی جوامع ایفا می‌کند. تا جایی که حتی تصور زندگی بدون برق نیز برای ما امکان‌پذیر نیست. خانه‌ها، صنایع و زیرساخت‌های زندگی بشر امروزه به برق وابسته است. با این حال، در بسیاری از نقاط جهان، از جمله ایران، ناترازی برق چالش‌های زیادی را ایجاد کرده که می‌تواند زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار دهد. پیچیدگی‌های ناترازی برق در ایران، در تار و پود اقتصاد و جامعه تنیده شده است. در این مطلب، دلایل افزایش ناترازی برق در ایران را بررسی می‌کنیم.
دلایل افزایش ناترازی برق در ایران چیست؟
ایران دارای منابع طبیعی غنی از جمله ذخایر قابل توجه نفت و گاز است که این کشور را به طور بالقوه به یکی از تولیدکنندگان مطرح انرژی در جهان تبدیل می‌کند. با وجود این، ایران با بحران کمبود برق و ناترازی برق قابل توجه و رو به افزایشی دست و پنجه نرم می‌کند که منجر به قطع برق، کمبود فشار و ناهماهنگی در تأمین برق می‌شود. برای درک پدیده‌ی ناترازی برق در ایران، بررسی عوامل مختلف مؤثر در این بحران کنونی انرژی در ایران ضروری است. در ادامه دلایل افزایش ناترازی برق در ایران را بیان می‌کنیم.
۱. زیرساخت‌های قدیمی تأمین برق
یکی از مهم‌ترین دلایل ناترازی برق در ایران، عدم وجود زیرساخت‌های کافی و قدیمی بودن زیرساخت‌های موجود انرژی است. با وجود سرمایه‌گذاری‌های متعدد در طول سال‌ها، بخش قابل توجهی از شبکه‌ی برق از استانداردهای مدرن عقب مانده است. این زیرساخت‌های قدیمی کشش و توانایی لازم را برای رسیدگی به تقاضای فزاینده برای برق، به ویژه در دوره‌های اوج مصرف ندارد.
۲. قدیمی بودن نیروگاه‌های برق
با بررسی دقیق‌تر نیروگاه‌ها متوجه خواهید شد که بسیاری از آن‌ها چندین دهه پیش ساخته شده‌اند. بر اساس گزارش‌ها، حدود ۶۰ درصد نیروگاه‌های حرارتی ایران قدمت بالای ۲۵ سال دارند. ناکارآمدی این تأسیسات، منجر به خروجی کم‌تر برق و در عین حال مصرف مقادیر بالاتری از سوخت می‌شود که این ناترازی برق را تشدید می‌کند.
۳. تقاضای رو به رشد برای مصرف
رشد جمعیت و شهرنشینی در ایران دو عامل مهم در افزایش تقاضا برای برق هستند. ایران دارای جمعیت جوان و به سرعت در حال رشدی بوده که در سال‌های اخیر به بیش از ۸۵ میلیون نفر رسیده است. این روند افزایش جمعیت، منجر به افزایش مصرف انرژی برق برای کاربردهای مسکونی، تجاری و صنعتی می‌شود. در نتیجه، زیرساخت‌های موجود برای برآوردن نیازهای روزافزون، به‌ویژه در ماه‌های گرم تابستان که استفاده از تهویه‌ی مطبوع و کولرها افزایش‌می‌یابد، دچار مشکل می‌شوند.
۴. آب و هوا
ایران آب و هوای متنوعی را تجربه می‌کند که در مناطق خاص، به‌ویژه در فصل تابستان، دماهای شدیدی به ثبت می‌رسد. در شهرهایی مانند اهواز و کرمان، دمای هوا حتی می‌تواند به بالای ۵۰ درجه سانتیگراد نیز برسد. با این شرایط، تقاضا برای استفاده از برق و سیستم‌های خنک کننده شدیداً افزایش می‌یابد و فشار اضافی را بر روی شبکه‌ی تأمین و توزیع برق ایجاد می‌کند.
۵. تحریم‌های اقتصادی
تحریم‌های اقتصادی اعمال شده بر ایران به طور قابل توجهی توانایی این کشور برای مدرن‌سازی و توسعه‌ی زیرساخت‌های انرژی خود را محدود کرده است. این تحریم‌ها دسترسی به سرمایه گذاری خارجی، فناوری و تجهیزات لازم را برای ارتقای نیروگاه‌ها و سیستم‌های شبکه با مشکل مواجه کرده است. از آن‌جایی که ایران در تلاش است تا به راه‌حل‌های تأمین انرژی مدرن دست یابد، اما از طرف دیگر، از رسیدگی مؤثر به تقاضای رو به رشد برای مصرف برق ناتوان می‌شود.
۶. یارانه (سوبسید) انرژی
سال‌های زیادی است که دولت ایران به یارانه‌ی انرژی برای حفظ قیمت پایین برق برای مصرف کنندگان متکی بوده است. در حالی که سوبسید انرژی، مصرف برق را ارزان و مقرون به صرفه می‌کند، اما از طرف دیگر و با تشویق مصرف بیش از حد، یکی از دلایل افزایش ناترازی برق در ایران محسوب می‌شود. قیمت‌های یارانه‌ای منجر به کاهش انگیزه برای بهره‌وری در مصرف انرژی و در نتیجه هدر رفت انرژی و در نظر گرفتن بودجه‌های محدود برای بهبود سیستم‌های تولید و توزیع برق می‌شود.
۷. کمبود آب
بسیاری از نیروگاه‌ها در ایران ترموالکتریک هستند. یعنی برای سرمایش و تولید بخار به آب متکی هستند. با این حال، با افزایش کمبود آب به دلیل تغییرات اقلیمی و سوء مدیریت منابع آب، بخش انرژی در حفظ ظرفیت‌های تولید کافی با چالش‌هایی مواجه است. سطح ذخایر آب به طور قابل توجهی کاهش یافته که منجر به کاهش پتانسیل تولید برق در دوره‌های بحرانی شده است.
۸. هدررفت برق در بخش توزیع
بخش قابل توجهی از برق تولیدی در ایران در حین توزیع، دچار تلفات سیستمیک می‌شود. تخمین زده می‌شود که حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد برق تولیدی در ایران به دلیل قدیمی بودن سیستم‌های انتقال و توزیع، سرقت و ناکارآمدی از بین می‌رود. این میزان از هدررفت، ناترازی برق را تشدید می‌کند زیرا باید انرژی بیش‌تری برای جبران این کسری‌ها تولید شود.
۹. سیاست‌های زیست محیطی و موافقت‌نامه‌های بین المللی
ملاحظات زیست محیطی در سیاست‌های انرژی یک کشور برجسته‌تر می‌شود. تعهدات بین‌المللی برای کاهش انتشار کربن و ترویج منابع انرژی تجدیدپذیر، چالش‌هایی را برای ایران ایجاد می‌کند. به‌ویژه این‌که بخش بزرگی از برق این کشور از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود. اجرای شیوه‌های سازگار با محیط زیست و انتقال به منابع انرژی تجدیدپذیر نیاز به سرمایه‌گذاری و برنامه ریزی قابل توجهی دارد که وضعیت فعلی به راحتی از آن پشتیبانی نمی‌کند.
۱۰. توسعه‌ی محدود انرژی‌های تجدیدپذیر
ایران پتانسیل قابل توجهی برای استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی بادی، انرژی خورشیدی و برق‌آبی دارد. شرکت‌های موفقی مانند شرکت صنایع نیرو و انرژی پاک فولاد (صناپ) نیز با راه‌اندازی پروژه‌هایی مانند نیروگاه خورشیدی فولاد مبارکه اصفهان برای بهره‌برداری از این منابع تلاش می‌کنند. با این حال، ایران به دلیل اولویت‌های سیاستی که به نفع سوخت‌های فسیلی و عدم سرمایه‌گذاری در فناوری‌های انرژی پاک است، در سرمایه‌گذاری از این فرصت‌ها کند بوده است. نمونه‌ای از این فرصت‌ها، جدی گرفتن تأسیس نیروگاه خورشیدی در مناطق آفتابی یا سرمایه‌گذاری بیش‌تر و کارآمدتر در زمینه‌ی نیروگاه‌های برق‌آبی است. عدم استفاده از منابع تجدیدپذیر با حیاتی شدن نیاز به تنوع در منابع انرژی، یکی از دلایل افزایش ناترازی برق در ایران قلمداد می‌شود.
کلام آخر
دلایل افزایش ناترازی برق در ایران، مسائلی چند وجهی بوده و عمیقاً ریشه در پیچیدگی چشم‌انداز انرژی کشور دارد. حل این مسائل از قدیمی بودن زیرساخت‌ها و تقاضای فزاینده گرفته تا تحریم‌ها و سیاست‌های اقتصادی، نیازمند رویکردی جامع و چند بعدی است. احساس نیاز به آموزش و به رسمیت شناختن جنبه‌های فرهنگی که شکل‌دهنده‌ی درک عمومی از مصرف انرژی بوده، بسیار ضروری است.
ایران با اتخاذ استراتژی‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و مشارکت عمومی صحیح، می‌تواند راه را به سوی آینده‌ی انرژی باثبات‌تر و پایدارتر هموار کند. این راه بدون شک چالش برانگیز است، اما با تلاش و تعهد هماهنگ و بهره‌برداری از نیروگاه‌هایی مانند انواع نیروگاه خورشیدی، می‌توان بر ناترازی مداوم برق غلبه کرد.
